Tojeść – Lysimachia – bażanowiec, gruszka Matki Boskiej, francowate ziele, gruszka.

Jak sama nazwa wskazuje to-jeść więc to możemy śmiało jeść. 😉

W czasach głodu młode liście oraz kwiaty tej rośliny spożywano powszechnie jako pokarm. Kwiaty są bardzo smaczne, mają lekko orzechowy posmaczek. Żółte, piękne kwiaty będą piękną dekoracją do sałatki czy deseru.

To wspaniałe ziółko można znaleźć niemal w całej Polsce i co najważniejsze niektóre odmiany można z powodzeniem hodować w ogrodzie, a nawet w zbiornikach wodnych, będzie nam służyło jako lekarstwo, wspaniały kosmetyk i piękna ozdoba. Czyż to nie wspaniałe ?

Mnie zaintrygowała ludowa nazwa francowate ziele, nigdzie o tym nie pisano, postanowiłam więc sama poszperać. Nie musiałam długo szperać w słowniku staropolskim francowaty – chory na wenerię. Weneria z kolei w słowniku staropolskim – choroba dworska ; przydomek dworski ; przymiot ; choroba francuska ; choroba sekretna ; choroba hiszpańska ; pani franca ; dziki świerzb ; ospa miłosna ; choroba kawalerska.  No i sprawa się wyjaśniła roślinę używano do leczenia syfilisu. 😉

Rodzaj tojeść – Lysimachia należy do rodziny pierwiosnkowatych – Primulaceae. W Polsce jest kilka gatunków tojeści, w tym 5 można stosować w lecznictwie:

• tojeść rozesłana – Lysimachia nummulaaria Linne, nazywana pieniężnikiem, pokrojem przypomina kurzyślad, lecz kwiaty ma żółte; rośnie w lasach, nad brzegami rzek, lubi gleby wilgotne i podmokłe; roślina płożąca się, zakorzeniająca w węzłach: ulistnienie równoległe (naprzeciwległe); liście krótkoogonkowe, okrągławe, czerwono kropkowane, krótkoogonkowe, w nasadzie sercowate, na szczycie zaokrąglone; kwiaty wyrastają z kątów liści, na długich szypułkach, po przekwitnięciu odgiętych ku dołowi; ząbki kielicha sercowojajowate, zaostrzone; płatki korony zaostrzone, żółte; kwiaty w gardzieli nrunatno-gruczołowato kropkowane; owocem jest torebka, pękająca klapami. Kwitnie od maja do lipca.

• tojeść gajowa – Lysimachia nemorum L. – tojeść gajowa ma pędy wznoszące się, nagie, liście zaostrzone, jajowate, siedzące, jest rzadka w Polsce, w lasach, w wilgotnych miejscach.

• tojeść pospolita – Lysimachia vulgaris L. – dorasta do 100 cm, łodyga wyprostowana, 4-kanciasta, w górze omszona, dołem naga, pojedyńcza, w górnej części rozgałęziona; wytwarza kłącze; liście w okółkach i ustawione naprzeciwlegle, jajowate lub podługowato-lancetowate, czarno kropkowane, zaostrzone; kwiaty zebrane w wiechowaty kwiatostan, żółte; działki kielicha lancetowate, zaostrzone, orzęsione brunatno; płatki korony jajowate; owocem jest torebka. Rośnie nad brzegami wód. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

• Lysimachia punctata L. – tojeść kropkowana – o łodydze owłosionej w całości, dorastającej do 120 cm wys.; liście przy brzegu kropkowane. Rośnie przy ciekach wodnych, w górach i na pogórzu. Pokrojem przypomina tojeść pospolitą, lecz ma kwiaty większe i łodygę owłosioną. Kwitnie od lipca do sierpnia.

• Lysimachia thyrsiflora L. – tojeść bukietowa – dorasta do 70 cm wys., liście lancetowate, łodyga pajęczynowato owłosiona, brunatna; kwiaty drobne, złożone w grona. Kwitnie od maja do sierpnia. Rozpowszechniona na niżu.

Wszystkie odmiany mają podobne działanie, ziele najlepiej zbierać w początkach i w czasie kwitnienia, choć również w fazie owocowania nie traci swoich właściwości. Ziele należy suszyć w cieniu, w przewiewnym miejscu rozścielone na płótnie lub zawiszone w małych wiązkach. Po wysuszeniu można je zemleć na proszek.

W związku z zawartością dużej ilości barwników dawniej miała zastosowanie do farbowania tkanin. Barwnik pozyskiwany z liści farbuje na żółto  i na zielono, a z korzenia na brązowo i czarno.

Zwana również lekiem na sto chorób i nie bez przyczyny, bowiem ziele tojeści pospolitej zawiera flawonoidy, cyjanidynę, saponinę oraz barwniki.
W lecznictwie ludowym stosowane jako środek moczopędny, przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, pierwotniakobójczy, przeciwgrzybiczny i przeciwwirusowy,  w leczeniu skurczów przewodu pokarmowego, gnilcy, biegunki, owrzodzeń i trudno gojących się ran. Wzmaga wydzielanie śluzu, proces wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Roztarte na papkę ziele było przykładane na skórę i bandażowane przy mięśniobólach, stawobólach i reumatyzmie. Stosowano również wyciąg alkoholowy ze świeżego ziela. W XIX wieku napar z ziela był używany w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego, o czym informuje dr Fr. Oesterlen w 1861 r.

Na Węgrzech tojeść uznawana była za jedno z najważniejszych ziół (stąd też nazwa ziele na 100 chorób), używane wewnętrznie i zewnętrznie. Gotowana w czerwonym winie była lekarstwem na czerwonkę, sok ze świeżych pędów stosowano przy gruźlicy. W leczeniu dzieci (gruźlica) stosowano wywary na mleku kozim. Tojeść stosowano do leczenia biegunki, szkorbutu, owrzodzenia jamy ustnej.

NAPAR

1 łyżka stołowa ziela na szklankę wrzącej wody, parzymy 15 minut pod przykryciem.  Napar o działaniu typowo wykrztuśnym, odtruwającym i antyseptycznym. W leczeniu gardła, kaszlu lub krtani możemy napar osłodzić miodem. Napar stosujemy w leczeniu zapalenia oskrzeli, krtani i gardła, przy kaszlu, przeziębieniu, katarze. Saponiny wspomagają również usuwanie szkodliwych metabolitów z ustroju. Napar pić często, ale w małych dawkach, co 2-3 godziny po 50 ml, dziennie do 2 szklanek naparu. Przy reumatyzmie 2 razy dziennie po 100 ml (1 szklanka naparu dziennie), przez 1-2 miesiące; kuracja co kwartał. Okłady z naparu na oczy leczą opuchnięcia wokół powiek, rozjaśniają cienie pod oczami i leczą zapalenie spojówek.

Napar z tojeści korzystnie wpływa na skórę z wypryskami, trądzikiem, łuszczycą, atopowym zapaleniem; dobrze oczyszcza i odkaża skórę, przyśpiesza gojenie ran, a przy tym usuwa stan zapalny. Hamuje rozwój bakterii i drożdżaków.

NALEWKA

20 dag. posiekanego ziela zalać 500 ml. alkoholu 60 %, wytrawiać 14 dni, od czasu do czasu wstrząsając. Przefiltrować, zażywać od 5 do 15 kropli 2 razy dziennie rozcieńczone w szklance wody.

PŁYN DO PŁUKANIA UST od Dziewanny

70 gramów wody destylowanej,
30 gramów nalewki z tojeści,
30 kropel nalewki szałwiowej,
0,4 g. mentolu (1 ziarenko).

Mentol rozpuścić w spirytusie, zmieszać z nalewką i wodą. Przelać do buteleczki, szczelnie zakręcić. Stosujemy rozcieńczony z wodą 15 – 20 kropli, do płukania jamy ustnej.

Doskonale działa na dziąsła, odświeża oddech, odkaża jamę ustną, likwiduje wszelki nieprzyjemny zapach, stosujemy w bólu zębów, zapaleniach jamy ustnej, szkorbucie, owrzodzeniach jamy ustnej, bólu gardła.

Jak zrobić nalewkę szałwiową?

10 dkg. zmielonych ziół szałwii lekarskiej (lub 20 dkg. świeżego posiekanego ziela) zalewamy 500 ml. alkoholu 60 %. Wytrawiamy 14 dni, od czasu do czasu potrząsamy naczyniem. Filtrujemy, dokładnie odciskamy.

KISIELOWA MASECZKA od Herbiness

Po 3 łyżki posiekanego ziela tojeści, wiązówki i krwawnicy, zaparz w osobnych naczyniach przez pół godziny. Przecedź  i zmieszaj, dodaj mąkę ziemniaczaną łyżką, wymieszaj i podgrzej, aż zrobi się kisiel. Kleistą masę po ostudzeniu nakładamy grubą warstwą na skórę, możemy również na cała twarz pod oczy a nawet na włosy. Maskę zmywamy po 15 minutach. Maseczka doskonała do pielęgnacji skóry podrażnionej, z ranami, siniakami, pogryzionej przez owady, pomocna w leczeniu trądziku, łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, reumatyzmu oraz do skóry nadmiernie przetłuszczającej się.

Pozdrawiam Dziewanna.

UWAGA ! Wszelkie kuracje ziołowe należy skonsultować z lekarzem. Porady tu zastosowane nie zastępują wizyty u lekarza, nie odpowiadam za złe zrozumienie lub zastosowanie zamieszczonych przeze mnie informacji. Kobiety w ciąży oraz matki karmiące nie mogą stosować kuracji ziołowych.

Korzystałam z własnej wiedzy i zapisków oraz „Poradnik fitoterapii” DR H. Różański, słownik staropolski, „Wielka księga nalewek”, http://www.herbiness.com/kisiel-ziolowy/